Nadpobudliwy pies. A może to wina genów?

Kochamy sport i aktywność. Wiele osób decyduje się na psy, które będą uprawiać z nimi psie sporty. Niektórzy wybierają konkretną użytkową lub sportową rasę ze względu na inteligencję i urodę. Ale czy kiedykolwiek zastanawialiście się, co dzieje się, gdy czująca istota, taka jak pies, staje się takim „sportowym narzędziem” w wyniku selektywnej hodowli?

Niestety, praktyki hodowlane, mające na celu uzyskanie psów idealnych do konkretnych dyscyplin sportowych, doprowadziły do niepokojących zmian w ich genach. Jedną z nich jest polimorfizm genu transportera dopaminy (SLC6A3), który może mieć poważne konsekwencje dla psychicznego i fizycznego zdrowia naszych psów.

Co to właściwie oznacza?

W DNA psa pojawia się drobna zmiana – wariant genetyczny - to właśnie jest polimorfizm. Takie wariacje są naturalne, ale niektóre z nich mogą wpływać na różne cechy, w tym na zachowanie psa.

Gen transportera dopaminy (SLC6A3) odpowiada za produkcję białka, które nazywamy transporterem dopaminy (DAT). Jego zadaniem jest regulowanie poziomu dopaminy w mózgu psa. Dopamina to niezwykle ważny neuroprzekaźnik, który odgrywa kluczową rolę w motywacji psa, odczuwaniu nagrody, kontroli ruchów, skupieniu uwagi, kontroli impulsów psa.

U niektórych psów naukowcy zaobserwowali wariant w genie SLC6A3, który sprawia, że transport dopaminy w ich mózgach nie działa tak, jak powinien. To ma bezpośredni wpływ na zachowanie psa.

Psy z tym wariantem mogą mieć problemy z regulacją poziomu dopaminy – może on być usuwany zbyt wolno lub zbyt szybko. A to może prowadzić u psa do nadpobudliwości, impulsywności, większej podatności na stres, zachowań kompulsywnych (jak obsesyjne gonienie za piłką czy obrona zasobów), czy agresywności.

W przypadku ras psów, które są hodowane pod kątem ekstremalnej wydajności – ta genetyczna zmiana mogła zostać wzmocniona przez selektywną hodowlę. Hodowcy mogli preferować psy, które reagowały na bodźce silniej, bo w określonych sytuacjach było to pożądane.

Niestety, efektem tego może być pies, który na co dzień żyje w ciągłym napięciu, ma trudności z relaksem i wyciszeniem. To prosta droga do chronicznego stresu, cierpienia i poważnych problemów psychicznych u psa.

W hodowlach psów użytkowych umiejętność relaksowania się nie jest priorytetem.

To wszystko nie musi dotyczyć psa z hodowli - pies będący mieszańcem mógł odziedziczyć geny po którymś z przodków.

Wyobraźmy sobie takiego psa

Pochodzi z linii hodowlanej, gdzie kładziono nacisk na wysoki poziom energii, szybką reakcję i silną motywację do pracy. Już od szczenięcia był ruchliwy i miał trudności z wyciszeniem się.

Jako dorosły pies reaguje bardzo intensywnie nawet na drobne bodźce z otoczenia, takie jak szeleszczący worek czy przejeżdżający pojazd. Często szczeka, skacze lub ciągnie na smyczy, zdarza mu się w ekscytacji złapać zębami.

Fiksuje się na poruszających się obiektach – wpatruje się w piłki, rowerzystów czy biegaczy i nie daje się go w takich sytuacjach odwołać. W momentach frustracji lub gdy brakuje mu aktywności, przejawia zachowania kompulsywne, takie jak uporczywe drapanie ściany lub ciągłe szczekanie. Bywa, że staje się wtedy agresywny.

Po intensywnym wysiłku fizycznym, na przykład po treningu sportowym, nie jest zrelaksowany. Wręcz przeciwnie, staje się jeszcze bardziej niespokojny.

Taki pies żyje w ciągłym stresie. Jego układ nerwowy ma trudności z przejściem w stan relaksu. Ciągłe pobudzenie wywiera negatywny wpływ na jego ciało i psychikę, prowadząc do problemów ze snem, napięcia mięśniowego i podwyższonego poziomu hormonów stresu.

Może tworzyć się błędne koło: im więcej jest aktywny, tym bardziej poszukuje kolejnego pobudzenia, co daje mechanizm uzależnienia.

Dlaczego to ważne?

Hodując psy z myślą o ich sprawności i posłuszeństwie, ryzykujemy, że zamkniemy je w pułapce nieustannego pobudzenia i stresu, zapominając, że za etykietą „psa sportowego” kryje się indywidualne serce i umysł zdolne do odczuwania radości i bólu.

Pamiętajmy, że nasze psy to czujące istoty, a ich dobrostan powinien być dla nas najważniejszy. Zastanówmy się jak wygląda ich życie społeczne i codzienny poziom napięcia. Spróbujmy zaspokoić ich potrzeby, uczmy je relaksować się, jeśli nie jest to dla nich naturalne. Postarajmy się sprawić, aby ich życie było satysfakcjonujące.

---

Proskura, W. S., Frost, A., Gugała, L., Dybus, A., Grzesiak, W., Wawrzyniak, J., & Uchman, S. (2013). Genetic background of aggressive behaviour in dogs. Acta Veterinaria Brno, 82(4), 441–445. https://doi.org/10.2754/avb201382040441.

Våge, J., Wade, C., Biagi, T., Fatjó, J., Amat, M., Lindblad-Toh, K., & Lingaas, F. (2010). Association of dopamine- and serotonin-related genes with canine aggression. Genes, Brain and Behavior, 9(4), 372–378. https://doi.org/10.1111/j.1601-183X.2010.00568.x.

Zapata, I., Serpell, J. A., & Alvarez, C. E. (2016). Genetic mapping of canine fear and aggression. BMC Genomics, 17, 572. https://doi.org/10.1186/s12864-016-2936-3.

Lit, L., Belanger, J. M., Boehm, D., Lybarger, N., Haverbeke, A., Diederich, C., & Oberbauer, A. M. (2013). Characterization of a dopamine transporter polymorphism and behavior in Belgian Malinois. BMC Genetics, 14, 45. https://doi.org/10.1186/1471-2156-14-45

Hejjas, K., Kubinyi, E., Ronai, Z., Szekely, A., Vas, J., Miklosi, A., Sasvari-Szekely, M., & Kereszturi, E. (2010). Association of polymorphisms in the dopamine and serotonin systems with aggression toward humans in dogs. Genes, Brain and Behavior, 9(5), 355–362. https://doi.org/10.1111/j.1601-183X.2010.00568.x

van den Berg, L., Schilder, M. B. H., de Vries, H., Leegwater, P. A. J., & van Oost, B. A. (2008). Phenotyping of aggressive behavior in Golden Retriever dogs with a questionnaire. Behavior Genetics, 38(5), 555–571. https://doi.org/10.1007/s10519-008-9218-4

Overall, K. L., & Dunham, A. E. (2002). Clinical features and outcome in dogs and cats with obsessive-compulsive disorder: 126 cases (1989–2000). Journal of the American Veterinary Medical Association, 221(10), 1445–1452. https://doi.org/10.2460/javma.2002.221.1445

Hall, N. J., Glenn, K., Smith, D. W., & Wynne, C. D. L. (2015). Assessment of shelter dogs for aggression towards humans using a behavior evaluation. Applied Animal Behaviour Science, 166, 103–108. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2015.02.020

Tiira, K., Hakosalo, O., Kareinen, L., Thomas, A., Hielm-Björkman, A., Escriou, C., Arnold, P., & Lohi, H. (2012). Environmental effects on compulsive tail chasing in dogs. PLOS ONE, 7(7), e41684. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0041684

Overall, K. L., Hamilton, S. P., & Chang, M. L. (2006). Understanding the genetic basis of canine anxiety: phenotypic and genetic correlates of separation anxiety in dogs. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research, 1(3), 109–124. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2006.09.006

Takeuchi, Y., Hashizume, C., Arata, S., Inoue-Murayama, M., Maki, T., Hart, B. L., & Mori, Y. (2009). An approach to canine behavioural genetics employing guide dogs for the blind. Animal Genetics, 40(2), 217–223. https://doi.org/10.1111/j.1365-2052.2008.01824.